Ostatniego dnia września w Centrum Nauki Kopernik odbyło się spotkanie autorskie wokół książki dry Zuzanny Michalskiej, pt. Zmienianie edukacji na przykładzie programu Klubu Młodego Odkrywcy koordynowanego przez Centrum Nauki Kopernik. Publikacja pokazuje, jak szkoła może stawać się przestrzenią szacunku, dialogu i sprawczości – zarówno dla uczniów, jak i nauczycieli.
Nauczyciele fundamentem szkoły
Podczas spotkania wiele miejsca poświęcono roli nauczycieli w zmienianiu edukacji. Jednym z ważniejszych sposobów na to, żeby szkoła się zmieniała, jest uznanie profesjonalizmu i eksperckości nauczycieli. Bo to oni pracują w szkole i wiedzą, jaka ona powinna być – podkreśliła dra Zuzanna Michalska, autorka książki, socjolożka, koordynatorka programu Klub Młodego Odkrywcy.
Wskazała również na przykładzie działalności Centrum Nauki Kopernik, jak instytucje mogą wspierać nauczycieli w ich sprawczości oraz nawiązywaniu relacji z uczniami i uczennicami. Jedną ze skutecznych form jest budowanie sieci współpracy – bezpiecznego miejsca wymiany doświadczeń, testowania nowych rozwiązań, rozwijania własnych kompetencji, czyli przestrzeni, w której nauczycielki i nauczyciele nie będą czuli się osamotnieni w codziennych wyzwaniach i będą mogli uczyć się od siebie nawzajem. Według Michalskiej nauczyciele wspierani przez sieci współpracy i wymiany doświadczeń są w stanie tworzyć nową jakość w edukacji.
Oddolne ruchy zmieniają szkołę
Podczas dyskusji doceniano rolę oddolnych inicjatyw edukacyjnych. Choć – jak zauważyła socjolożka – nie zawsze przekładają się one na zmiany systemowe, to realnie wpływają na życie uczniów i nauczycieli. Zdaniem autorki mają one dużą moc odziaływania i stopniowego przemieniania szkoły w miejsce pełne odwagi i radości z odkrywania, miejsce otwarte na błądzenie i dające motywację do rozwoju. „To są mikrozmiany, które krok po kroku zmieniają nasze myślenie o edukacji” – podkreślała Michalska.
Kluby Młodego Odkrywcy – małe zmiany, wielka siła
Szczególną rolę w tej opowieści odgrywają Kluby Młodego Odkrywcy (KMO) – program rozwijany przez Centrum Nauki Kopernik, angażujący tysiące nauczycieli i dziesiątki tysięcy dzieci w Polsce i za granicą.
Ten program w dużym stopniu jest o partnerstwach – instytucjonalnych w Polsce i za granicą, w wielu krajach. O partnerstwach pomiędzy osobami. O partnerstwach pomiędzy uczącymi się i uczącymi – powiedział Robert Firmhofer, dyrektor naczelny Centrum Nauki Kopernik, otwierając wieczór autorski.
Jak podkreślano w dyskusji, siła KMO tkwi właśnie w partnerskich relacjach: nauczyciele uczą się od siebie nawzajem, a uczniowie zyskują podmiotowość i pewność siebie. Klub daje przestrzeń, w której nie trzeba bać się błędów – one są naturalnym elementem procesu uczenia się – tłumaczyła Michalska.
Dużą wagę w programie przykłada się również do metody badawczej, ponieważ rozwija ona kompetencje krytycznego myślenia i refleksyjność.
KMO wzmacnia też procesy demokratyczne. Młodzi ludzie uczestniczący w programie uczą się sprawczości i współdecydowania. To jest budowanie demokracji – umiejętności dogadania się, brania spraw w swoje ręce, tworzenia wspólnoty opartej na zaufaniu – podkreślała Michalska.
Rola Centrum Nauki Kopernik w zmienianiu edukacji
Centrum Nauki Kopernik od lat wspiera nauczycieli, zapraszając ich do udziału w nowoczesnych programach edukacyjnych, konferencjach oraz sieciach współpracy. Książka Michalskiej to – wedle słów zacytowanych z niej przez dyrektora Centrum Nauki Kopernik Roberta Firmhofera – opowieść o enklawach, w których dzieci i młodzież traktuje się podmiotowo i które mają szansę rozlać się szerzej, zmieniając oblicze edukacji. Naszą rolą jest dać nauczycielom wsparcie i warunki do pracy – a oni budują nową jakość edukacji – dodała koordynatorka programu Klub Młodego Odkrywcy, autorka książki.
Refleksyjność kluczem do zmian w edukacji
Zmienianie edukacji opiera się na podstawach naukowych – wyrosło z doktoratu wdrożeniowego, który łączy teorię zmiany społecznej z analizą praktyk obserwowanych wśród opiekunów KMO. Inspiracją były m.in. koncepcje Pierre’a Bourdieu, wskazujące, jak trudno jest przełamać nawyki i społeczne przyzwyczajenia, oraz Margaret Archer, która podkreśla rolę refleksyjności w procesach zmiany. Jak tłumaczyła Michalska, to właśnie refleksyjność – umiejętność zatrzymania się, zadania pytania „dlaczego?” i krytycznego spojrzenia na własne działania – jest kluczem do przemian w edukacji.
Dlatego w Klubach Młodego Odkrywcy tak często mówimy o refleksyjności. To ten głęboki namysł nad własnymi praktykami pozwala nauczycielom i uczniom świadomie podejmować decyzje, uczyć się na błędach i szukać nowych rozwiązań – mówiła autorka.
O książce
Zmienianie edukacji. Na przykładzie programu Klub Młodego Odkrywcy koordynowanego przez Centrum Nauki Kopernik**
Publikacja oparta na pracy doktorskiej stanowi istotny wkład w rozwój wiedzy o tym, jak edukacja może odpowiadać na wyzwania przyszłości – temat szczególnie ważny w działalności badawczo-rozwojowej Kopernika, realizowanej przez zespół Pracowni Przewrotu Kopernikańskiego.
Autorka, opierając się na badaniach naukowych, własnych doświadczeniach oraz przykładzie ponad 25-letniego programu Klub Młodego Odkrywcy (KMO), pokazuje, że edukację można – i trzeba – zmieniać. Jej książka to nie tylko analiza istniejących problemów, ale też konkretna propozycja działania: oddolna, oparta na relacjach, ciekawości, eksperymencie i konstruktywistycznym podejściu do nauczania.
„(…) Oczekuje się, że uczeń, którego głównym zadaniem przez kilkanaście lat było uczenie się oderwanych od życia fragmentów wiedzy akademickiej, przekształci się pewnego dnia w kompetentnego dorosłego…” – pisze Zuzanna Michalska, trafnie punktując absurdy współczesnego systemu edukacji.
Program KMO, koordynowany przez Centrum Nauki Kopernik, stanowi główny wątek tej publikacji – jako przykład działań, które realnie zmieniają praktykę edukacyjną. Dzięki niemu uczniowie mają szansę uczyć się przez doświadczanie, a nauczyciele – prowadzić proces dydaktyczny w atmosferze wolności i wzajemnego zaufania.
KMO to jeden z najważniejszych programów edukacyjnych Kopernika. Kluby działają na rzecz rozwoju zarówno dzieci, jak i nauczycieli, szczególnie poprzez wymianę idei i doświadczeń opartą na relacjach sieciowych. Jednocześnie wspierają rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy poprzez aktywne zaangażowanie w naukę.
Z recenzji prof. dr hab. Marii Czerepaniak-Walczak:
„Ta książka jest przykładem procesu zmieniania edukacji bazującego na wynikach badań naukowych, twórczego i przekonującego wykorzystania teorii naukowych do zmiany myślenia o i działania w edukacji otwartej na warunki i wyzwania współczesności.”
Premiera książki to nie tylko okazja do refleksji nad przyszłością edukacji, ale także do docenienia pracy tysięcy nauczycieli, edukatorów i uczniów, którzy – dzięki takim inicjatywom jak KMO – aktywnie uczestniczą w procesie pozytywnej zmiany.
To książka o edukacji, która nie zatrzymuje się na diagnozie, lecz pokazuje możliwe drogi działania. Dla nauczycieli, edukatorów, badaczy i wszystkich, którzy wierzą, że szkoła może być miejscem prawdziwego rozwoju.
Książkę można kupić na stronie ksiegarnia.pwn.pl/Zmienianie-edukacji
O autorce
Dra Zuzanna Michalska jest socjolożką edukacji i trenerką. Od 15 lat współpracuje z nauczycielami wspierając ich w rozwijaniu kompetencji pracy z dziećmi i z młodzieżą w zmieniającym się świecie. Początkowo związana z Centrum Edukacji Obywatelskiej (Program Rozwoju Bibliotek, Aktywna Edukacja), od 8 lat koordynuje międzynarodowy program Klub Młodego Odkrywcy w Centrum Nauki Kopernik. W 2023 roku obroniła pierwszy doktorat wdrożeniowy w naukach społecznych w Polsce. Treść doktoratu stała się bazą opublikowanej książki.
