Przestrzeń ma znaczenie!

Podczas całorocznego projektu badawczo-rozwojowego, który przeprowadziliśmy we współpracy z firmą Moje Bambino badaliśmy: jakie możliwości dają przestrzenie edukacyjne w polskich szkołach? czy nauczyciele i uczniowie je dostrzegają? czy potrafią z nich efektywnie korzystać?

To był wieloetapowy projekt. Przeprowadziliśmy konkurs „Pochwal się swoją klasą”, do którego nauczyciele nadesłali 158 prac dokumentujących ich aranżacje przestrzenne. Przeprowadziliśmy w kilku szkołach badaniach obserwacyjne, które pokazały nam praktykę szkolną. Zaangażowaliśmy nauczycieli i uczniów w testy przestrzeni oraz mebli stanowiących wyposażenie klas. Analizowaliśmy czas poświęcony na różne etapy lekcji oraz wrażenia uczestniczących w nich nauczycieli i uczniów, by ocenić wpływ różnych ustawień mebli na przebieg zajęć.

Zapytaliśmy uczniów jak postrzegają przestrzenie edukacyjne. Podczas warsztatów eksploracyjnych tworzyli oni projekty idealnych sal lekcyjnych i moodboardy oraz brali udział w dyskusjach, wskazując w jakich warunkach najlepiej im się uczy.

W kategorii klasy I–III szkoły podstawowej zwyciężyła praca nadesłana przez Annę Wantuch z Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Klęczanach w województwie małopolskim.

Kliknij, żeby zobaczyć prezentację zwycięskiej pracy

Aranżacja jest elastyczna, umożliwia aktywne i różnorodne działania. Uczniowie mogą zmieniać miejsca, pracować na dywanie (co uwielbiają!), odpoczywać na pufach. Korzystają z gier planszowych, ale też z nowoczesnych technologii.

Jury doceniło potencjał tej przestrzeni i możliwości organizacji pracy, jakie daje, a także pojedyncze stoliki dla każdego dziecka, zakamarki, kąciki, pomysłowe miejsca do przechowywania różnych przydatnych rzeczy. Zauważono także elementy dekoracyjne – miękką chmurkę z liści pod sufitem i akcesoria, dzięki którym sala jest przytulnym miejscem. Klasa może być doskonałą inspiracją dla innych nauczycieli.

Pani Anna otrzymuje piankowe pufy Lobo, które doskonale będą pasować do tej przestrzeni.

W kategorii klasy IV–VIII szkoły podstawowej zwyciężyła praca Jakuba Błaszczaka ze szkoły podstawowej w Niemczu w województwie kujawsko-pomorskim.

Kliknij, żeby zobaczyć prezentację zwycięskiej pracy

Sala została zaaranżowana tak, by obniżać poziom stresu. Znajduje się tu wiele roślin, kolorowe rybki w akwarium, często słychać muzykę. Jest to również przestrzeń pełna naukowych aranżacji, takich jak: kącik dotyczący kosmosu, modele sprzętów NASA z klocków LEGO, kolekcja minerałów, lawowa lampa oraz robot tworzący rysunki. Pan Jakub szczególnie lubi wielką korkową tablicę, którą wykorzystuje do prezentowania prac uczniów.

Jury urzekła subtelność dodatków i detali, przełamujących szkolne standardy i sprawiających, że panuje tu przyjazna atmosfera. Cała aranżacja jest przemyślana i starannie przygotowana. W klasie można poczuć się jak w domu. Pomysł jest na tyle uniwersalny, że doskonale sprawdzi się w każdej szkole.

Pan Jakub otrzymuje 3-osobową kanapę Verba, dzięki której sala będzie jeszcze bardziej przytulna.

W kategorii klasy szkół ponadpodstawowych zwyciężyła praca zgłoszona przez Barbarę Zegrodnik z Zespołu Szkół Nr 1 w Tychach w województwie śląskim.

Kliknij, żeby zobaczyć prezentację zwycięskiej pracy

To sala lekcyjna i jednocześnie pracownia fizyczna. Są tu wysokie szafy, mieszczące (uporządkowane tematycznie) przyrządy niezbędne do przeprowadzania doświadczeń. Można je szybko wyjąć i wykorzystać podczas zajęć. Klasa posiada niewielkie zaplecze z dostępem do wody, co ułatwia eksperymentowanie. To także dodatkowe miejsce przechowywania pomocy dydaktycznych – zwłaszcza tych, które powinny być wykorzystywane pod nadzorem nauczyciela. Pani Barbara posiada także stół na kółkach, przy którym przygotowuje doświadczenie do pokazów. Jeśli wymaga tego sytuacja lekcyjna, uczniowie mogą swobodnie przemieszczać się po klasie.

Zgłoszenia nadesłane w tej kategorii nie spełniły wszystkich kryteriów i istotnie odbiegały od prac nadesłanych w pozostałych kategoriach. Jury postanowiło przyznać wyróżnienie pani Barbarze. Z opisu wynika, że wykorzystuje ona różnorodne techniki nauczania i elastycznie dostosowuje do aktualnych potrzeb układ mebli. Otrzymuje kanapę wyciszającą Arkadia, która pozwoli jej na jeszcze większą swobodę.

Nagrody dla Laureatów konkursu ufundowała firma Moje Bambino, konsorcjant Pracowni Przewrotu Kopernikańskiego i partner konkursu „Pochwal się swoją klasą”.

Do konkursu zostały nadesłane 583 zgłoszenia, z czego formalnie poprawnych było 87 prac zdjęciowych oraz 31 rysunkowych. Zdjęciowa oceniało jury, natomiast rysunki – obserwatorzy profilu Centrum Nauki Kopernik na Facebooku. Od 6 do 13 października zagłosowało ponad 2000 osób. Najwyższą liczbę głosów uzyskała praca nadesłana przez Aleksandrę Grześkowiak.

Kliknij, żeby zobaczyć prezentację zwycięskiej pracy

Klasa marzeń Pani Aleksandry byłaby podzielona na trzy stref: pomysłów, działania i zajęć. W takiej przestrzeni byłyby odpowiednie warunki by uczniowie rozmawiali, pomagali sobie wzajemnie i uczyli się od siebie. W takiej sali z przyjaznym klimatem, która nie jest "sztywną, zimną" przestrzenią, tętniłoby życie edukacyjne, a pomysły nie miałyby końca.

Nagrodą Publiczności jest 31 voucherów do Centrum Nauki Kopernik. 

Gratulujemy wszystkim zwycięzcom. Dziękujemy zaangażowanym: jury oraz publiczności, a przede wszystkim uczestnikom konkursu za udział w projekcie.

Zachęcamy do obejrzenia innych, równie ciekawych prac złożonych w konkursie. Mamy nadzieję, że będą one inspiracją dla wszystkich nauczycieli, dla których ważna jest dobra atmosfera do pracy w klasie i możliwość osiągania celów nauczania.

Zobacz prezentację wybranych prac zgłoszonych do konkursu

Ekspertka wspomagająca Jury:  

dr Monika Rosińska – Socjolog. Uniwersytet SWPS. Zajmuje się społeczno-kulturową refleksją nad projektowaniem oraz badaniami dla designu. Analizuje współczesne praktyki projektowe (design krytyczny/spekulatywny i partycypacyjny). Interesuje się historią designu w kontekście polityki, społeczeństwa i kultury oraz socjologią przedmiotów i projektowaniem w kontekście codzienności. Zajmuje się designem nieantropocentrycznym (dla roślin i zwierząt) oraz prowadzi studia nad nauką i technologią (STS). Bada, dlaczego proces twórczy to nie tylko forma i funkcja, co to znaczy „dobry design” i czym współcześnie zajmują się projektanci. 

Przebieg konkursu

Wszyscy czujemy, że przestrzeń ma znaczenie. Tylko jak to naprawdę działa? Co lepsze: układ w podkówkę czy okrągłe stoliki? A może nie ma jednego idealnego przepisu, a wszystko zależy od celów lekcji, a także technicznych możliwości i predyspozycji uczestników? No ale jak to wszytko połączyć i zawrzeć w wielowariantowym modelu? 

W ostatnich latach coraz częściej zwraca się uwagę na środowisko uczenia się. Możliwość szybkiej rearanżacji przestrzeni ułatwia wykorzystywanie różnych form i stylów pracy na lekcji (m.in. indywidualnej i grupowej) oraz zwiększa motywację nauczyciela do ich stosowania. Uczniowie natomiast z biegiem czasu zaczynają postrzegać środowisko lekcyjne bardziej pozytywnie. To wzmacnia ich zaangażowanie i sprawia, że odczuwają większy komfort podczas nauki. Dlatego właśnie chcemy przeprowadzić badanie i na podstawie jego rezultatów stworzyć rekomendacje dla szkół i twórców pomocy szkolnych. 

Co chcemy zbadać? 

Do współpracy w badaniu zaprosiliśmy Human Interactivity and Language Lab z Wydziału Psychologii UW, z którym chcemy wspólnie z Waszym udziałem poszukać odpowiedzi na następujące pytania:

• Czy wykorzystywanie różnych aranżacji ławek szkolnych w klasie rzeczywiście ma sens? 
• Jak sprawdzają się różne typy mebli podczas zajęć szkolnych?
• W jaki sposób pracować w klasie wyposażonej w mobilne meble?
• W jaki sposób aranżacja przestrzeni wpływa na komunikację i współpracę w klasie?

Pomóż nam zbadać, jakie znaczenie ma przestrzeń dla edukacji.

Zasady udziału w badaniu 

W ramach projektu badawczo-wdrożeniowego nauczyciel odwiedzi dwukrotnie Centrum Nauki Kopernik wraz z grupą uczniów. Każda wizyta potrwa 45 minut. Przewidziany jest także dodatkowy czas na udział w proponowanych atrakcjach: spektaklu naukowym przygotowanym przez inspiratorów Centrum Nauki Kopernik. 

W trakcie badania nauczyciel zostanie poproszony o przeprowadzenie dla uczniów aktywności według scenariuszy zajęć opracowanych przez Centrum Nauki Kopernik: „Parkietaże” oraz „Szacowanie”. Scenariusze wraz materiałami metodycznymi zostaną wysłane nauczycielom z wyprzedzeniem. Są one tak przygotowane, by każdy nauczyciel mógł je zrealizować, niezależnie od wykształcenia kierunkowego. 

Oferujemy różne terminy w czerwcu - szczegóły znajdują się w formularzu zgłoszeń. 

Dodatkowe korzyści dla nauczycieli 

Nauczyciel, który weźmie udział w badaniu, otrzyma: 

• certyfikat udziału w projekcie realizowanym przez Pracownię Przewrotu Kopernikańskiego – prowadzone przez Centrum Nauki Kopernik centrum badawczo-rozwojowe, specjalizujące się w edukacji;  
• podręczniki metodyczne do nauczania matematyki dla nauczycieli o wartości 150 złotych; 

Partnerem projektu jest Moje Bambino – firma oferująca kompleksowe wyposażenie szkół. 

Członkowie Jury

• Michał Kwaśnik, uczeń 4 klasy szkoły podstawowej  
• Karolina Jeziorska, uczennica szkoły ponadpodstawowej I klasa o profilu matematyczno-fizyczno-informatycznym 
• Maja Żebrowska, uczennica szkoły ponadpodstawowej, IV klasa z rozszerzoną biologią, językiem polskim i angielskim 

dr Ilona Iłowiecka-Tańska - Zastępca dyrektor programowej ds. innowacji. Centrum Nauki Kopernik  

Antropolożka kultury (UW). Interesuję się relacjami między kulturą, nauką i edukacją. W swojej pracy skupiam się na dwóch obszarach. Pierwszym z nich jest budowa partnerstw między naukowcami i edukatorami, które inspirują rozwój innowacyjnych narzędzi edukacyjnych. Drugi to badania nad kulturowym i pedagogicznym znaczeniem eksponatów, wystaw i pomocy naukowych. Publikuję prace naukowe i popularnonaukowe związane z obu tymi zagadnieniami. Razem z zespołem opracowałam koncepcję Pracowni Przewrotu Kopernikańskiego – centrum badawczo-rozwojowego w obszarze edukacji, otwartego przy Centrum Nauki Kopernik w 2023 roku. Jestem stypendystką Fundacji Kościuszkowskiej na Uniwersytecie Kalifornijskim Berkeley w Embodied Design Research Laboratory (2022). Kieruję grupą roboczą ds. badań i ewaluacji przy ECSITE.  

Ewa Myka-Zaprawa – Dyrektor handlowy, cała Polska. Moje Bambino 

Od 2007 roku współtworzyłam firmę Moje Bambino. Swoją pracę rozpoczynałam od stanowiska przedstawiciela handlowego, piastując kolejne szczeble w strukturach działu sprzedaży. Ten czas określam jako niezwykle owocny okres, w którym zyskałam bardzo dużo wiedzy i doświadczenia, współpracując ze żłobkami, przedszkolami, szkołami oraz instytucjami odpowiedzialnymi za oświatę. Przez ostatnie siedem lat pełnię funkcję dyrektora handlowego i zajmuję się m.in. rozwojem struktur sprzedaży, budżetowaniem oraz szkoleniem zespołu sprzedaży. W firmie Moje Bambino odpowiadam za politykę handlową i zarządzam 70 – osobowym zespołem przeszkolonych Konsultantów, zajmujących się doradztwem przy wyborze mebli, pomocy dydaktycznych, asortymentu pod projekty. Opracowuję strategię i plany sprzedaży oraz nadzoruje ich realizację. Aktywnie uczestniczę w doborze asortymentu do oferty katalogowej Moje Bambino. Jestem wnikliwą obserwatorką zmian i trendów i dbam o utrzymanie edukacyjnego oraz innowacyjnego przeznaczenia oferty Moje Bambino.  

dr Jolanta Starzak - Architektka, urbanistka. Uniwersytet SWPS.  

Zawodowo zajmuje się projektowaniem mebli, wnętrz, architektury oraz urbanistyki. Interesuje się wpływem tych dziedzin na definiowanie relacji między ludźmi. Bliska jest jej także architektura tymczasowa i eksperymenty w tkance miejskiej. W projektowaniu intryguje ją różnorodna skala działań od mebli i wnętrz, poprzez domy, budynki użyteczności publicznej, aż do urbanistyki ze szczególnym zwróceniem uwagi na funkcje miastotwórcze. Realizowała liczne projekty m.in. stworzyła wyposażenie wnętrz nowej siedziby Narodowego Instytutu Audiowizualnego w Warszawie, tymczasowe zagospodarowanie przestrzeni Placu Wolności w Poznaniu w ramach międzynarodowego Festiwalu Teatralnego Malta oraz mobilne meble miejskie na Dziedzińcu Urzędu Miasta w Poznaniu. Od 2011 roku prowadzi pracownię projektową Atelier Starzak Strebicki, która działa w Polsce i Belgii. Współpracuje z fundacją Bęc Zmiana oraz magazynem Zawód: Architekt. W 2016 roku została zaproszona do wzięcia udziału w 15. Biennale Architektury w Wenecji, a jeden z jej projektów „Kijkgat” był prezentowany w Pawilonie Belgijskim. W School of Form prowadzi zajęcia z podstaw konstrukcji oraz projektowania przestrzeni miejskiej. Pełni funkcję koordynatorki kierunku wzornictwo.  

Monika Jaworska - Konsultant merytoryczny, koordynator projektów edukacyjnych, wicedyrektor-lider zespołu i nauczyciel. Szkoła Kolumbus w Błoniu  

Jestem doświadczoną nauczycielką edukacji wczesnoszkolnej i wicedyrektorem w Szkole Kolumbus, posiadam także doświadczenie w roli terapeuty pedagogicznego. W szkole Kolumbus pełnię rolę doradcy merytorycznego (metodyk nauczania). Jako metodyk tworzę programy nauczania w klasach 1-3, z wykorzystaniem autorskich narzędzi i pomocy dydaktycznych w codziennej pracy nauczyciela. Współtworzyłam programy edukacyjne dla Szkoły Podstawowej KOLUMBUS i Przedszkola KOLUMBUS JUNIOR. Posiadam niezbędne umiejętności i doświadczenie praktyczne pozwalające na kierowanie zespołem nauczycieli, jako lider zespołu edukacji wczesnoszkolnej. Tworzę, wdrażam i prowadzę programy szkoleń dla nauczycieli i metodyków – dotyczące scenariuszy zajęć oraz wdrażania podstawy programowej. Moja praca jest moją pasją. Moje kluczowe kompetencje to: - Doradztwo merytoryczne w tworzeniu programów nauczania oraz scenariuszy zajęć dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej. - Tworzenie i wykorzystywanie autorskich narzędzi i pomocy dydaktycznych w codziennej pracy nauczyciela. - Kierowanie zespołem nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej. - Praktyczne szkolenia dla nauczycieli m.in. pracy z nową podstawą programową – wygrana w konkursie ORE „Wdrożenie podstawy programowej kształcenia ogólnego w przedszkolach i szkołach” – stworzenie scenariuszy zajęć oraz prowadzenie szkoleń dla doradców metodycznych z całej Polski.  

Ekspertka wspomagająca Jury:  

dr Monika Rosińska – Socjolog. Uniwersytet SWPS.  

Zajmuje się społeczno-kulturową refleksją nad projektowaniem oraz badaniami dla designu. Analizuje współczesne praktyki projektowe (design krytyczny/spekulatywny i partycypacyjny). Interesuje się historią designu w kontekście polityki, społeczeństwa i kultury oraz socjologią przedmiotów i projektowaniem w kontekście codzienności. Zajmuje się designem nieantropocentrycznym (dla roślin i zwierząt) oraz prowadzi studia nad nauką i technologią (STS). Bada, dlaczego proces twórczy to nie tylko forma i funkcja, co to znaczy „dobry design” i czym współcześnie zajmują się projektanci. 

Anna Dziama  

Jak tworzy się dobry klimat naukowy? 

Co sprawia, że w Centrum Nauki Kopernik zwiedzający – nie tylko dzieci, także młodzież i dorośli – tak aktywnie i z takim zaangażowaniem eksplorują zjawiska ukryte w eksponatach, oglądają pokazy i spektakle naukowe, prowadzą obserwacje i eksperymenty czy mierzą się z zagadkami logicznymi i wyzwaniami konstruktorskimi? Odpowiedzi zapewne jest wiele, ale można je sprowadzić do jednej – to klimat naukowy Kopernika.  

Klimat naukowy, czyli wszystkie te elementy, które oddziałując na siebie wzajemnie, kształtują podejście ludzi do wiedzy oraz uczenia się. Są to między innymi przekonania osób tworzących dane środowisko edukacyjne i tych, które z niego korzystają, na temat wiedzy (np. czy jest dynamiczna i podlega krytycznej analizie). Na klimat naukowy wpływają też stosowane metody nauczania (aktywności edukacyjne, pomoce naukowe), a także otoczenie fizyczne (sposób aranżacji przestrzeni i jej wyposażenia). 

W Koperniku tworzymy klimat naukowy, odwołując się do ludzkiej ciekawości i potrzeby jej zaspokajania. Aby każdy znalazł dla siebie coś interesującego, zapewniamy różnorodność przestrzeni, wyposażenia i form aktywności. Odwiedzającym – podobnie jak naukowcom w ich pracy badawczej – zapewniamy swobodę eksploracji. Wspieramy samodzielność działania, inspirujemy do podążania za własną ciekawością. Zachęcamy do współpracy w poszukiwaniu odpowiedzi i tworzeniu rozwiązań.   

Klimat naukowy w klasie szkolnej  

Już u początków istnienia naszej instytucji zastanawialiśmy się, czy to doświadczenie może być bardziej uniwersalne. Czy da się jakąś jego cześć przenieść do szkół?  

Działając na rzecz rozwoju edukacji, stworzyliśmy w Koperniku ośrodek badawczo-rozwojowy – Pracownię Przewrotu Kopernikańskiego. Prowadzimy w nim badania dotyczące procesów uczenia się i rozwoju kompetencji. Najpierw identyfikujemy wyzwania, z jakimi mierzą się uczniowie oraz ich edukatorzy – pytamy o ich potrzeby i opinie dotyczące idealnych warunków do nauki (także w ich własnych środowiskach edukacyjnych). Następnie w oparciu o wnioski z tych badań tworzymy rozwiązania, w proces projektowania angażując późniejszych użytkowników tych rozwiązań, czyli uczniów i nauczycieli. Na koniec sprawdzamy efekty oddziaływania stworzonych prototypów.  

W 2024 roku zespół Pracowni zbadał jedną z najważniejszych przestrzeni edukacyjnych – szkolną salę lekcyjną. Miejsce przeznaczone do codziennej, wielogodzinnej nauki dzieci i młodzieży, w którym powinni zdobywać informacje, poznawać złożoność świata, praktykować różne sposoby uczenia się i rozwiązywania problemów. I co równie ważne – uczyć się budowania relacji i współpracy w kontakcie z rówieśnikami, rozwijać kompetencje społeczne. Nasi badacze chcieli zobaczyć, jak projektowane są sale lekcyjne w szkołach XXI wieku: jakie rozwiązania wprowadzają do nich nauczyciele i nauczycielki, jak z nich korzystają, jak czują się w tym środowisku dorośli, a jak młodzież.  

Idealna sala szkolna oczami uczniów

^{Negatywne odczucia uczniów dotyczące klasy szkolnej.}

Podczas warsztatów eksploracyjnych „Jak powinna wyglądać idealna sala szkolna”, prowadzonych przez dr Karola Jachymka, sprawdzaliśmy, czego potrzebują i o jakich salach marzą uczniowie i uczennice. Z dyskusji i samodzielnie wykonanych przez młodzież (klasy VII i VIII) projektów dowiedzieliśmy się, że potrzebują przestrzeni uporządkowanej i funkcjonalnej. Widzą konieczność wydzielenia w niej stref pracy i relaksu. Tę ostatnią widzą jako miejsce pozwalające wyciszyć się i odpocząć, zjeść drugie śniadanie; jako kącik sprzyjający rozrywce i integracji z rówieśnikami; przestrzeń przypominającą dom, gdzie odnajdą m.in. dywany, wygodne pufy, kanapy, narożniki, regały z książkami, miejsca do grania, miejsca ciszy, rośliny, kącik kuchenny.  

^{Marzenia uczniów o dobrej przestrzeni.}

Młodym przeszkadza ciasnota, brak miejsca do położenia własnych rzeczy oraz zniszczone, skrzypiące meble. W swoich pracach projektowali znacznie większą przestrzeń (1) Nie trzeba się przeciskać. 2) Nikt nikomu nie zasłania.) i różnorodne meble. Na rysunkach uczniów projektujących idealną salę, krzesła zazwyczaj są obrotowe i na kółkach; z wygodnymi siedzeniami i miękkimi oparciami; z poduszkami. W opinii uczniów ważnym elementem szkolnej pracowni jest jej inkluzywność. Wszystkie meble są ustawiane dość swobodnie, bez zachowania tradycyjnego, hierarchicznego porządku. Stolik (czy krzesło) nauczyciela są takie same jak stoliki uczniów. Doceniają mobilność znajdujących się w nich obiektów. Dlatego ważna rolę odgrywają lekkie meble, które można łatwo przestawić i przesunąć (a nawet niekiedy całkowicie złożyć) lub zmienić ich funkcję. Młodzież docenia przyjazną kolorystykę, dobrą akustykę i oświetlenie (duże okna, jasne kolory i wyciszające parawany). Jej dobre samopoczucie wzmacnia inspirujący wystrój sal i elementy dekoracyjne. Szczególnie gdy mogą je współtworzyć.  

Czy nauczyciele uwzględniają potrzeby uczniów?

^{Sala została wybrana ze względu na spersonalizowany charakter oraz niewielką strefę relaksu. Tak wydzielona przestrzeń na odpoczynek pojawiła się w zaledwie trzech salach spośród 48 zgłoszeń dla klas IV–VIII.}

Z analizy prac nadesłanych do konkursu „Pochwal się swoją klasą”, której dokonała dr Ilona Iłowiecka-Tańska, wynika, że w szkołach nadal dominuje tradycyjne ustawienie ławek. W tym układzie uczniowie są do siebie zwróceni plecami, a frontem do tablicy i nauczyciela, co nie sprzyja komunikacji i współpracy rówieśniczej.  

Dobrym zwiastunem zmian jest to, że nauczyciele dostrzegają wartość angażowania uczniów i uczennic w aranżowanie przestrzeni sal szkolnych.  Uważają oni,  że gdy dzieci i młodzież współdecydują o wyglądzie szkolnej przestrzeni, korzystnie wpływa to na ich zaangażowanie podczas lekcji. Wzmacnia też ich poczucie odpowiedzialności za wspólną przestrzeń (Uczniowie byli zaangażowani w wybór kolorów i dekoracji do klasy, co sprawiło, że czuli się bardziej odpowiedzialni za utrzymanie czystości i porządku.) oraz motywację do nauki.

^{Sala po zmianie aranżacji w klasie robotycznej. Odsunięcie ławek pod ściany stworzyło przestrzeń do pracy zespołowej.}

^{Sala została wybrana ze względu na na stosowane przez nauczycielkę metody myślącej klasy.}

Nie tylko prace nadesłane ale także przeprowadzone w ramach badania obserwacje w szkołach pokazały, że dorośli coraz częściej uwzględniają konkretne pomysły uczniów i uczennic dotyczące aranżacji sal szkolnych. W raporcie z obserwacji opracowanym przez Szymona FIlipowicza, badacza  z Centrum Nauki Kopernik, czytamy m.in. takie podsumowania nauczycieli: „Całą inicjatywę oddaliśmy dzieciom. Głównie salę zaprojektowała obecna ósma klasa.). Doceniają ic h dociekliwość i kreatywność w mierzeniu się z potrzebami całej klasy (1) Uczniowie zasugerowali ustawienie ławek w małe grupy, aby promować pracę zespołową, co znacząco poprawiło atmosferę współpracy w klasie. 2) Uczniowie zwrócili uwagę, że pewne obszary klasy były niewykorzystane, co doprowadziło do zmian, które sprawiły, że przestrzeń stała się bardziej funkcjonalna i wygodna dla wszystkich.).  

W konfrontacji z wynikami ostatniego badania TIMSS – które wskazują krytycznie niskie poczucie przynależności polskich uczniów do szkoły oraz bardzo niskie poczucie pewności co do efektów własnej nauki – rekomendacje nauczycielek mogą być początkiem zmian: 1) Możliwość decydowania o tym, jak zorganizować klasę, sprawiła, że uczniowie czuli się docenieni i szanowani, co przyczyniło się do stworzenia bardziej pozytywnego i produktywnego środowiska nauki. 2) Gdy uczniowie mają wpływ na swoje otoczenie, czują, że ich zdanie ma znaczenie, co zwiększa ich pewność siebie i motywację. 

Układ ławek ma znaczenie 

^{Ustawienie ławek w podkowę ułatwia kontakt zwrokowy zarówno między uczniami, jak i nauczycielem. Sprzyja dyskusjom i interakcjom w klasie, a także pomaga prowadzić lekcję i angażować uczniów.}

W ramach badania terenowego w szkołach „Klasa w działaniu” obserwowaliśmy, z jakich powodów i jak często przekształcane jest środowisko sali szkolnej. Z tych obserwacji dowiedzieliśmy się, jaki układ mebli szkolnych jest optymalny dla nauczycieli w zależności od sosowanych metod pracy i aktywności uczniów. I tak, pojedyncze stanowiska pracy (każdy uczeń siedzi osobno) sprzyjają wyciszeniu i skupieniu uwagi dzieci podczas pracy indywidualnej. Ustawienie ławek w podkowę ułatwia młodzieży wymianę informacji czy prowadzenie dyskusji. Dodatkowo pojedyncze stanowiska i układ w podkowę zapewniają nauczycielom łatwy dostęp do każdego ucznia. Natomiast układ wyspowy sprzyja wspólnemu poszukiwaniu rozwiązań przez uczniów czy współpracy nad wspólnym zadaniem, a jeden wspólny stół – integracji klasy, np. podczas inicjowania lekcji przez nauczyciela, wprowadzenia tematu, formułowania zadania. 

Z kolei tradycyjne ustawienie (jedna ławka za drugą) sprawdza się podczas wykładów lub prezentacji nauczyciela oraz w trakcie sprawdzianów. Zdaniem nauczyciela w jednej ze szkół, w których odbyliśmy wizyty badawcze, zmiana układu sali w zależności od potrzeb poszczególnych lekcji pozwala na płynne przechodzenie między różnymi formami nauczania. 

Atuty mobilności i swobody ruchowej 

^{Sala z wyposażeniem mobilnym}

Wiemy też, że nauczyciele obawiają się przestawiać ławki w klasie uważając, ze jest to zbyt czasochłonne. Dlatego w badaniu „Mobilne meble w klasie” prof. Maciej Karwowski sprawdzał, czym różnią się lekcje, podczas których uczniowie i uczennice korzystają z tradycyjnych ławek i krzeseł od zajęć z wykorzystaniem mobilnych stanowisk pracy. Wykorzystując narzędzia do analizy naszego ośrodka badawczo-rozwojowego, zmierzyliśmy, ile czasu zajmuje rearanżacja sali. W obu badanych przypadkach podobnie krótko, statystycznie około 2,5 minuty. Uczniowie sprawnie ustawiali ławki i krzesła zgodnie z wytycznymi nauczyciela.  

Badaliśmy też, jak rodzaj mebli wpływa na przebieg lekcji, czas trwania aktywności poznawczych i organizacyjnych (im częściej uczniowie zmieniali układ ławek/krzeseł tym mniej czasu zajmowały im czynności organizacyjne). Nauczyciele wyżej ocenili użyteczność mebli mobilnych, szczególnie lekkich ławek wyposażonych w kółka zapewniające łatwość przesuwania i mniejszy hałas. Kontrowersje pedagogów częściej budziły mobilne krzesła, na których uczniowie wielokrotnie zmieniali pozycje, kręcili się i odwracali. Dla nauczycieli wiązało się to z większym wysiłkiem utrzymania własnego skupienia oraz uwagi dzieci. Z kolei uczniowie i uczennice pracujący w salach z ruchomymi krzesłami i stolikami deklarowali po zajęciach wyraźnie wyższy poziom odczuwanych emocji pozytywnych (zwłaszcza poczucia podekscytowania i zaskoczenia) oraz istotnie niższy poziom emocji negatywnych (zwłaszcza nerwowości, niezadowolenia i znudzenia) w porównaniu do pracy w salach z meblami tradycyjnymi. Widać, że dla młodych nawet niewielka swoboda poruszania się, zmiana pozycji na krześle czy wobec innych osób, możliwość patrzenia w różne strony ma znaczenie dla dobrego samopoczucia. 

^{Sala z wyposażeniem tradycyjnym (niemobilnym)}

Ciekawym i nieczasochłonnym rozwiązaniem okazało się zapewnienie uczniom swobody poruszania się po sali, bez zmiany układu mebli. W zależności od rodzaju działania sami mogli decydować, czy wygodniej będzie im pracować w ławkach, czy np. na podłodze. Badanie eksploracyjne w szkołach zrealizowane przez badaczy Centrum Nauki Kopernik pokazało, że także rozwiązywanie zadań przynosi lepsze efekty i angażuje uczniów bardziej, gdy pracują w małych grupach, stojąc przy tablicach zamontowanych na wszystkich ścianach. W dowolnym momencie mogą przysiąść przy stoliku, aby indywidualnie skupić się na wybranym problemie (metoda „myślącej klasy”).    

Jedna przestrzeń – kilku nauczycieli  

Wyzwaniem, jakie zidentyfikowaliśmy podczas badania, jest współdzielenie przestrzeni przez kilku nauczycieli uczących różnych przedmiotów i różne klasy. Gdy jeden z nich pełnił rolę opiekuna sali, pozostali nie mieli pewności, czy i w jakim zakresie mogą ingerować w przestrzeń, zmieniając np. układ ławek czy sposób przechowywania pomocy edukacyjnych albo prezentacji prac uczniów. Mieli zatem mniejszy wpływ na współtworzenie klimatu naukowego we współdzielonej pracowni, nawet w czasie gdy pozostawała do ich wyłącznej dyspozycji. Jednak to, co jest problemem, może stać się szansą, w tym wypadku – stworzenia interdyscyplinarnego środowiska edukacyjnego pomagającego uczniom integrować wiedzę z różnych dziedzin nauki. W raporcie z badania prezentujemy przykład sali geograficzno-polonistycznej. Nauczycielki poprosiły uczniów o pomoc w zaprojektowaniu wystroju klasy. Na suficie powstał obraz planet Układu Słonecznego, na podłodze – siatka kartograficzna, a na jednej ze ścian pojawiła się postać Małego Księcia.  

Aranżacja sali szkolnej a współczesne wyzwania edukacyjne 

Wyniki badań „Przestrzeń ma znaczenie” i formułowane na ich podstawie wnioski pokazują, że potrzebne są wielowariantowe rozwiązania, by sprostać tak różnym potrzebom i uwarunkowaniom. Otwarta na wyzwania XXI wieku pracownia szkolna wpisuje się w nadal aktualne idee pedagogiczne otwartej klasy: oddawania wpływu uczniom i uczennicom, wzmacniania ich samodzielności, zapewniania im dostępu do różnorodnych źródeł wiedzy, angażowania dzieci i młodzieży w różne aktywności wymagające stosowania wielu metod pracy. Budowanie klimatu naukowego sal lekcyjnych pozostaje w gestii korzystających z nich osób, szczególnie nauczycieli i nauczycielek. Kluczowa jest świadomość nauczycieli, że elastyczne kształtowanie przestrzeni pomaga uczniom i uczennicom nie tylko przyswajać wiedzę, ale też wpływa na ich otwartość wobec nauki i na ich zaangażowanie w procesie uczenia się. Przykłady praktycznych rozwiązań prezentowane w badaniu mogą stanowić inspirację dotyczącą sposobów budowania własnego miejsca pracy i środowiska przyjaznego uczniom. W zgodzie z własnymi przekonaniami na temat dobrego uczenia i indywidulaną gotowością do wprowadzania zmian. Zachęcamy do testowania! 

Przeczytaj raport z badania "Przestrzeń ma znaczenie" (plik pdf) Centrum Nauki Kopernik we współpracy z Firmą Moje Bambino

Raport TIMMS opracował Instytut Badań Edukacyjnych (plik pdf)